16 dec Vocazine artikel over focus
Vandaag viel de nieuwste ‘Vocazine’ op de mat bij de leden van de NVZ.
In dit vakblad voor zangers en zangdocenten staan veel interessante artikelen. De wens van de redactie is om het blad in de toekomst gedeeltelijk on-line te gaan verzorgen. Als voorproefje hierbij het begin van de samenvatting van het artikel van Melissa Treinkman: ‘Focus of Attention Research: A Review and Update for Teachers of Singing’ uit Journal of Singing, 77, no. 3 (January/February 2021): 407–418. Samengevat en vertaald door Hannelore Wagemaker. Klik hier voor het originele artikel.
Focus of Attention
Het maken van de juiste bewegingen tijdens het zingen is een essentieel onderdeel bij het geven van zangonderwijs. Of het nu subtiele bewegingen rond de stemplooien zijn of grotere bewegingen in het lichaam, het aanleren van effectieve, efficiënte bewegingen in hun juiste vorm bevordert direct de zangprestatie van een leerling. De vraag is: hoe kunnen zangdocenten hun instructies het best formuleren om bij de leerling de juiste beweging teweeg te brengen? In het januari-februarinummer van Journal of Singing is een interessant artikel gepubliceerd over het bewust richten van de aandacht van de leerling tijdens het geven van zanglessen. Hieronder staat een verkorte, Nederlandse samenvatting van dit artikel.
Focus of attention-onderzoek probeert de volgende vraag te beantwoorden: waar moeten artiesten (en hun docenten) hun aandacht op richten tijdens optredens en lessen? Meerdere onderzoeken hebben uitgewezen dat het extern richten van de aandacht te verkiezen valt boven het intern richten van de aandacht. Met andere woorden: de aandacht richten op het effect van de beweging is beter dan het letten op de beweging zelf.
Uit onderzoek is gebleken dat er verschillendevoordelen van externe focus boven interne focus zijn:
– het bevordert de effectiviteit, efficiëntie en de vorm van een (technische) beweging
– het helpt beter bij de bestrijding van podiumvrees en presteren onder druk
– het helpt beter bij het vormen van automatismen
– het helpt de leerling met meer expressie te zingen
– het kan de technische precisie van de leerling verbeteren
Definitie van interne focus vs. externe focus
Bij interne focus richt de zanger de aandacht in het algemeen op het lichaam, de beweging van specifieke lichaamsdelen. Bij externe focus daarentegen richt de zanger de aandacht op het effect of het resultaat van de beweging en wordt het lichaamsdeel niet direct benoemd. Bijvoorbeeld: een zangdocent die een leerling de klinker /i:/ wil laten verbeteren kan een interne focus-instructie geven doorte zeggen: “plaats het achterste deel van de tong hoger”. Als deze instructie wordt omgezet naar een externe focus-instructie zou de docent kunnen zeggen: “spreek het woord ‘mie’ uit en zing daarna dezelfde pure /i:/ in het lied”. Door de klinker zuiver uit te spreken zal de tong in de meeste gevallenautomatisch de juiste positie aannemen.
Externe focus-instructies zijn meer gericht op het doel van de actie (hier dus: het articuleren van een zuivere, onverstoorde klinker), dan op de actie zelf (hier: het hoger plaatsen van het achterste deel van de tong). Hierbij moet ook genoemd worden dat het gebruik van beeldspraak vaak wordt aangemerkt als externe focus. Bijvoorbeeld: opmerkingen als “haal een draad door een naald” en “zing alsof je begint met gapen” worden gezien als externe focus-instructies, omdat ze niet specifiek lichaamsdelen benoemen.
Vaak liggen externe en interne focus dicht bij elkaar. Het veranderen van een paar woorden kan de instructie doen verschuiven van interne naar externe focus. In een onderzoek naar beweging en evenwicht werd bijvoorbeeld gebruik gemaakt van twee aandachtspunten: (1) aandacht bij de voeten op een balansbord (interne focus) of (2) aandacht bij de markeringen op hetzelfde balansbord (externe focus). (Leer)prestaties verbeterden wanneer de instructie veranderde van “houd beide voeten op dezelfde hoogte” naar “houd beide markeringen op dezelfde hoogte”. Hetzelfde kan worden toegepast bij zangers tijdens het werken aan bijvoorbeeld gronding: het verschil tussen “voel hoe je voeten je ondersteunen” en “voel hoe de vloer jou ondersteunt” lijkt onbelangrijk, maar deze kleine verandering in verwoording doet de instructie verschuiven van interne naar externe focus.
Bewegingseffectiviteit
Bij motorische prestaties worden effectieve bewegingen gekenmerkt door precisie, betrouwbaarheid en consistentie. Externe focus-instructies kunnen daarom ook helpen bij bijvoorbeeld zuiver zingen. Het vermijden van teveel verbale instructies en gebruikmaken van het voorstellingsvermogen, gebaren en variaties in uitvoering hebben hierbij een positief effect.
Bewegingsefficiëntie
Als twee identieke bewegingen worden gemaakt waarbij de ene beweging minder energie kost en vloeiender verloopt, wordt die beweging als efficiënter beschouwd. Interne focus zorgt er bij zangers mogelijk voor dat zij niet alleen spieren en weefsel inzetten bij het zingen, maar dat ze ook te hard werken met spieren die niet primair voor het zingen nodig zijn. Als een zanger let op het behouden van een verlaagde larynx kan hij daarbij ongewild ook de spieren bij de tongwortel inzetten (met als gevolg een minder vrij bewegende larynx en mogelijk onzuiver zingen). Externe focus-instructies kunnen helpen dit te voorkomen. Andere gebieden waarbij externe focus voor meer efficiëntie kan zorgen zijn snelheid (bij colloraturen) en flexibiliteit. Bij atleten is gebleken dat interne focus zorgde voor meer zuurstofconsumptie en een hoger hartritme, resulterend in een slechter uithoudingsvermogen. Vermoed wordt dat hetzelfde geldt voor zangers: externe focus helpt de zanger wellicht bijeen betere stemconditie. Daar komt nog bij dat een verhoogd hartritme een veelvoorkomend symptoom is van podiumvrees. Zangers die zichzelf trainen om extern te focussen en daarmee hun energieconsumptie en hartritme kunnen verlagen, zouden daarmee ook het risico op podiumvrees kunnen verkleinen.
Vorm van de beweging
Sommige vaardigheden worden niet alleen gemeten met precisie, snelheid, uithoudingsvermogen en kracht, maar ook puur op de vorm. Bij disciplines als turnen en dansen is vorm de belangrijkste parameter bij het beoordelen van excellentie. Bij zangers kunnen vormfouten een indicatie zijn dat vocale techniektekortschietof in de toekomst problemen gaat opleveren. Aspecten als houding, mondvorm, larynxpositie of de vorm van de stemweg zijn voorbeelden van bewegingsvormenbij het zingen. Ook hier kunnen externe focus-instructies beter helpen dan interne focus-instructies. Als een docent een leerling wil leren om de mond meer verticaal te vormen dan horizontaal, kan de leerling gevraagd worden om twee stukjes plakband op de wangen te plakken. De bijbehorende instructie is om de afstand tussen de stukjes plakband te verkleinen (in plaats van de mond, lippen of wangen te noemen). Toonkwaliteit is een ander aspect waarbij externe focus-instructies helpen. Als een zanger zijn aandacht verplaatst naar een punt dat verder van zijn eigen lichaam verwijderd is, verbetert dit de projectie en resonans van de stem.
Hieronder staan twee voorbeelden, aangepast naar interne of externe focus: